نکاتی درباره دارچین

دارچین
مقدمه
دارچین یا دارچینی عبارت است از قطعات خشکی که قسمت داخلی آن به رنگ حنایی تیره و قسمت خارجی آن قهوه ای است و بوئی مطبوع و طعمی تند دارد. این قطعات خوشبو از پوست ساقه ها و شاخه های درخت دارچین با نام علمی Cinnamomum zeylanicum Nees از تیره برگ بوLauraceae به دست می آید. این درخت همیشه سبز بوده و برگ های چرمی شکل تقریبا متقابل و گل های سفید رنگ دارد [1]. بخش های مورد استفاده گیاه، پوست و اسانس حاصل از تقطیر پوست و برگ ها توسط بخار آب است [2]. دارچین بعنوان عطر و طعم دهنده و ادویه مصرف سنتی دارد [1]. با توجه به مصرف دارچین در اروپا، یکی از اولین کالاهایی بود که به طور منظم بین خاور نزدیک و اروپا معامله می شد. دارچین یک ادویه مناسب برای استفاده در تمام فصل های سال است ولی بهترین فصل مصرف دارچین زمستان می باشد [3].

تاریخچه
دارچین در زمره قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای شناخته شده توسط بشر است. از این رو در کتاب تورات نیز بارها از این گیاه نام برده شده است. یونانی ها و رومی های باستان نیز از دارچین استفاده می کرده اند. بازرگانان عرب بر تجارت دارچین مسلط بوده و بازار جهانی دارچین در کنترل آنها بوده است. آنها منابع اصلی تولید و تهیه دارچین را به صورت یک راز محرمانه نزد خود نگه می داشتند. دارچین در حدود 2000 سال قبل در ویتنام جزء با ارزش ترین هدایایی بوده که به پادشاهان و امپراطوران عصر هدیه می دادند. اغلب سیاحان اروپایی در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی در جستجوی دارچین به عنوان کالایی بسیار ارزشمند بودند. در اکثر منابع علمی معتبر از پوست و اسانس دارچین به عنوان مواد دارویی ارزشمند یاد شده است [4]. طی سده های پیشین دارچین به عنوان ماده ای کمیاب و ارزشمند محسوب می گردید و از آن در تهیه برخی انواع نوشابه، نان های شیرینی و برخی فرآورده های غذایی استفاده می شد. بعلاوه بسیاری از فرآورده های دارویی نیز حاوی دارچین بوده و می باشد [2]. در قرون قبل از میلاد، مردم مصر از دارچین برای مومیایی کردن مرده های خود استفاده می کردند. دارچین در مصر حتی قبل از ساخت اهرام ثلاثه برای درمان امراض مختلف مصرف می شد [5].

مشخصات
گیاه دارچین 32 جنس و 2000 تا 2500 گونه دارد. اکثر آن ها گیاهانی همیشه سبز هستند که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می رویند. اندام مورد استفاده گیاه پوست آن است. دارچین شامل قطعات خشک و نازک است که قسمت درونی پوست به رنگ قهوه ای روشن و قسمت خارجی آن به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود و سطحی زیر و چروکیده دارد [6]. در حال حاضر دو نوع دارچین، به نام های دارچین حقیقی (سینامموم وروم که با سینامموم سیلانیکوم هم نام است) و دارچین چینی یا دارچین ویتنامی (سینامموم کاسیا که با سینامموم آروماتیکوم هم نام است) از اهمیت اقتصادی بیشتری نسبت به بقیه برخوردارند.
نوع اول دارچین سیلان است که به دارچین لوله ای یا قرفه و یا حقیقی نیز معروف است. دارچین سیلانی درختی همیشه سبز است. قسمت درونی پوست شاخه های جوان آن، دارچین مرغوب تجاری معروف به دارچین سیلان است. گران تر و طعم آن شیرین و گرم و دارای رنگ قهوه ای روشن مایل به زرد بوده، لطیف و نرم است و راحت تر آسیاب می شود [3]. ارتفاع آن به 8 تا 17 متر می رسد. منشاء این دارچین سریلانکا گزارش شده است. پوست و برگ های این گیاه معطرند. در مناطقی که پوست درخت برداشت نشده است، این گیاه از تنه محکمی به قطر 30 تا 60 سانتی متر برخوردار است. پوست این درخت نازک و صاف است. در مزارع کشت شده دارچین، به دلیل برداشت متناوب ساقه ها، گیاهان حالت بوته ای به خود گرفته و مزرعه به صورت بوته زارهایی مشاهده می شود که گیاهان آن به ارتفاع 2 تا 5/2 متر بوده و در ناحیه پایینی گیاه انشعاب های متعددی وجود دارد. برگ دارچین حقیقی، بیضوی یا به شکل تخم مرغ بوده و طول آن 5 تا 18 و عرض آن بین 3 تا 10 سانتی متر است. برگ ها به شکل چرم فاقد کرک و براق هستند که به صورت متقابل یا نیم متقابل روی ساقه قرار می گیرند. نوک برگ ها تیز و قاعده آن کم و بیش گرد است و توسط دمبرگی به طول 1 تا 2 سانتی متر به ساقه متصل می شود. گل ها در انتهای ساقه گل دهنده ای که رنگ آن کرم روشن است قرار می گیرند. گل ها ریز و به رنگ زرد روشن هستند که توسط براکته های کوچک، ظریف و بیضی شکل احاطه شده اند. در سریلانکا گل ها دی ماه ظاهر شده و میوه ها پس از شش ماه می رسند. میوه دارچین به شدت مطلوب پرندگان بوده و پس از تشکیل توسط آنها خورده می شود. چنانچه به بذر این گیاه برای کشت نیاز باشد باید گیاهان را با پوشش های توری مخصوص پوشاند تا میوه آنها از گزند پرندگان در امان باشد. میوه رسیده گوشتی، آب دار و به طول 1 تا 2 سانتی متر و به رنگ سیاه است [4].
نوع دیگر آن دارچین چینی یا دارچین ویتنامی است که به کاسیا و سایگون نیز معروف است و امروزه به دارچین تخت هم شناخته می شود. پوست آن نازک ولی سخت و عطر و طعم تندتر و تلخ تر به نسبت انواع دیگر دارد. دارای رنگ قهوه ای مایل به قرمز است. کاشت و بهره برداری آن نظیر دارچین سیلان است و تنها اختلاف آنها در این است که در دارچین سایگون علاوه بر اینکه از پوست شاخه های جوان استفاده می شود از پوست تنه درخت که ناصاف است هم استفاده می شود. این نوع از دارچین نیز درختی همیشه سبز است که منشاء آن جنوب ویتنام و غرب هیمالیا گزارش شده است. پیکر این گیاه معطر است و شباهت زیادی به دارچین حقیقی دارد، ولی از دارچین حقیقی بزرگتر است، به طوری که ارتفاع گیاهان دست نخورده (برداشت نشده) به 18 متر و قطر تنه آن به 5/1 متر می رسد. پوست این گیاه خاکستری و سطح آن ناصاف است. ضخامت پوست دارچین چینی بیش از دارچین حقیقی است. به طوری که ضخامت آن در گیاهان بالغ به 13 تا 15 میلی متر می رسد. پوست دارچین چینی محتوی 1 تا 5/2 درصد و برگ های آن حاوی 2/0 تا 7/0 درصد اسانس می باشد. برگ دارچین چینی بیضی شکل، به رنگ سبز تیره و براق است. طول آن 15 و عرض آن 5/7 سانتی متر بوده و به طور متناوب یا نیمه متناوب روی ساقه قرار می گیرد. گل های این گیاه کوچک بوده و روی ساقه گل دهنده کوچکی ظاهر می شوند [4]. دارچین چینی شهرت کمتری دارد و پودر حاصل از این گونه، قرمز تر از گونه قبلی می باشد [2]. میوه این گیاه معطر و بیضی شکل (کم و بیش شبیه آلو) بوده و از حیث اندازه از میوه دارچین حقیقی کوچکتر است. هر میوه حاوی یک دانه می باشد. باید دقت داشت تا گونه کاسیا متعلق به دارچین چینی با جنس کاسیا از تیره نخودیان که برگ های آن خاصیت دارویی داشته و از مواد مؤثره آن به عنوان ملین استفاده می شود اشتباه نگردد [4].
نوع دیگری از دارچین موجود است که دارچین کایان نام دارد و در آمریکای جنوبی تولید می شود. رنگ آن تقریبا سفید است و در دهان سریع نرم می شود.

دامنه انتشار
منشا پیدایش گیاه ادویه ای دارچین سریلانکا می باشد [3]. از عمده ترین وارد کنندگان دارچین می توان به مکزیک، آمریکا، ژاپن و کشورهای اتحادیه اروپا اشاره کرد و امروزه در سوماترا و مالزی نیز کشت و بهره برداری می شود [6]. دارچین سیلانی در سیلان، هند شرقی، آنتیل، جاوه، ماداگاسکار [2]، برزیل و جزایر کارائیب می روید. کشورهای سریلانکا، ماداگاسکار و هند عمده تولید کنندگان دارچین سیلانی هستند. سریلانکا بیش از 90 درصد دارچین حقیقی دنیا را تولید می کند که بهترین نوع آن در منطقه ای به نام نگومبو در سریلانکا تولید می شود [3]. دارچین چینی در جنوب چین، اندونزی، هند، تایوان و دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی، جزایر اقیانوس آرام، جنوب ویتنام و غرب هیمالیا تولید می شود [4]. لازم به ذکر است که دارچین در ایران نمی روید [1].

خواص
از جمله خواص دارچین که مورد تایید کمیسیون E است می توان به کاربرد آن در کم اشتهایی و اختلالات گوارشی اشاره کرد [7]. دارچین ضد نفخ است [6] و به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی و کاهش دهنده قند خون از اهمیت بسیاری برخوردار است [4,8]. دارچین مزاج را گرم می کند و غذاهای گوناگون را لطیف و سبک ساخته و آن ها را برای هضم آماده می کند. برای درد معده های سرد و ناراحت و ناتوان نافع است. همچنین کسانی که دچار اختلاط سنگین و غلیظ در سینه می باشند، باید به مقدار زیاد از آن مصرف نمایند. ویروس سرماخوردگی و ویروس های دیگر را به آسانی می تواند از بین برد [5]. دارچین رمز جوانی است و مصرف روزانه آن انسان را سلامت و جوان نگه می دارد. دارچین کلیه را گرم می کند، ضعف کمر و پاها را از بین می برد و کم خونی را درمان می کند. دارچین بهترین دارو برای دردهای عضلانی است و به عنوان مسکن و برای رفع درد بکار می رود. دارچین اثر آرام کننده و شاد کننده دارد و از بسیاری از داروهای آرامبخش بهتر است. در حقیقت می توان گفت دارچین والیوم گیاهی است زیرا در دارچین ماده ای است بنام Cinnamoaldehyde که روی حیوانات و انسان اثر آرام بخش دارد. اثر مهم دیگر دارچین پایین آوردن تب می باشد و حتی امروزه دارچین را بصورت قرص و کپسول در آورده اند که بعنوان تب بر، بکار می رود، با نوشیدن یک فنجان چای دارچین می توان تب را به سرعت پایین آورد. دارچین قدرت ایمنی را در مقابل امراض افزایش می دهد [10].

کاربرد
از مواد مؤثره دارچین در صنایع مختلف از جمله آرایشی و بهداشتی، تولید توتون، آدامس، پودینگ و دسرها استفاده فراوان می شود. همچنین در طعم دار کردن ترشیجات، انواع سس، گوشت و غذاهای آماده کاربرد دارد [4]. اسانس پوسته گیاه از قطعات و پوسته با کیفیت کم جداسازی می شود و آن را جهت معطر نمودن و خوش طعم کردن اغذیه ها، داروها، فرآورده های دندان، عطر و ادکلن، صابون، نوشابه های شیرین و معطر و همچنین در سنتز وانیل استفاده می کنند [11,8]. چینی ها معتقدند که مصرف مداوم دارچین شخص را قوی می سازد و همواره جوان نگه می دارد. ضرب المثلی در چین وجود دارد که می گوید: اگر نصف سال مرتبا دارچین بخورید، همیشه جوان خواهید ماند [5]. در آشپزی غربی دارچین بیشتر در تهیه انواع شیرینی مصرف می شود. دارچین در صنایع غذایی به عنوان پوشاننده بو استفاده می شود. از دارچین در تهیه ادویه کاری استفاده می شود. دارچین موجب تاخیر فساد در گوشت شده و به همین علت مصرف آن در غذاهای گوشتی به خصوص در مناطق گرم متداول است. دارچین بیش از سایر ادویه ها در انواع کیک، بستنی و دسرهای پر چرب مصرف می شود. در مکزیک قسمت عمده آن همراه با قهوه و شکلات نوشیده شده و یا به صورت دمکرده مصرف می شود. دارچین به دلیل ایجاد رنگ و طعم به میزان گسترده در نانوایی و شیرینی پزی استفاده می شود. در مواقعی که در این صنایع، نیاز به ایجاد رنگ قوی و طعم اندک باشد استفاده از دارچین قرمز یعنی کاسیا مناسب تر است. دارچین هنگام مصرف با ترکیبات غذایی شیرین، میزان طعم شیرینی را افزایش می دهد. دارچین را می توان به ظرف حاوی غلات اضافه کرد یا با ماست مخلوط کرده و میل نمود.

نیازهای اکولوژیکی
دارچین حقیقی در طول رویش به هوای گرم و رطوبت زیاد نیاز دارد. دمای مطلوب در طول رویش این گیاه 20 تا 30 درجه سانتی گراد است. عده ای از محققین معتقدند این گیاه در اقلیم هایی که میانگین دما 27 درجه سانتی گراد باشد به خوبی می روید. کشت دارچین حقیقی در مناطق خشک توصیه نمی شود. دارچین را باید در مناطق آفتابی کشت کرد چون شراط سایه سبب کاهش شدید کیفیت مواد موثره آن می شود. خاک سبک (شنی-ماسه ای) برای کشت دارچین مطلوب است و زمین های سنگی و صخره ای برای کاشت دارچین مناسب نیست.
دارچین چینی در اوایل رویش به سایه مقاوم بوده و در مقایسه با دارچین حقیقی شرایط خنک تر و خشک و با میزان بارندگی کمتر را بهتر تحمل می کند. در حالی که نیاز آن به نور در مراحل بعدی رویش به مراتب بیش از دارچین حقیقی است [4].

برداشت محصول
محصول دارچین را 2 تا 3 سال پس از کاشت می توان برداشت کرد. در سریلانکا معمولا برداشت محصول بین ماه های اردیبهشت و خرداد یا مهر و آبان انجام می گیرد. البته در برخی موارد چند بار در طول سال اقدام به برداشت ساقه ها می شود. ارتفاع گیاهان 2 تا 3 ساله 5/1 تا 2 متر و قطر شاخه های آن به 5/1 تا 2 سانتی متر می رسد. هر بوته 3 تا 4 شاخه دارد. پوست این شاخه ها نیز قهوه ای رنگ است. این شاخه ها از ارتفاع 10 تا 15 سانتی متری سطح زمین به همراه برگ ها و ساقه های جوان برداشت می شوند. این نوع برداشت سبب تحریک گیاه و تولید شاخه های جدید دیگری در سال آینده می گردد. توصیه می شود ساقه ها پس از بارندگی برداشت شوند تا پوست آسان تر از ساقه جدا گردد. دارچین را بر حسب شرایط اقلیمی محل رویش بخصوص میزان بارندگی و حاصل خیزی خاک می توان 2 و حتی 3 مرتبه در سال برداشت کرد. پس از برداشت، گل ها و ساقه های کوچک را جهت استخراج اسانس به روش تقطیر و یا به منظور تولید موسیلاژ از ساقه های اصلی جدا می کنند. ساقه های مناسب را به صورت چندتایی پهلوی هم قرار می دهند تا برای پوست برداری به مکان مناسب منتقل شوند. سپس توسط چاقو یا وسایل مخصوصی پوست از ساقه جدا می شود.
دارچین های چینی یا ویتنامی معمولا از درختان 5 تا 7 ساله و حتی در ویتنام از درختان 15 تا 20 ساله برداشت می شوند. هنگام برداشت در ویتنام داربست هایی به ارتفاع 5/2 تا 4 سانتی متر انتخاب می شوند، سپس توسط چاقوهای مخصوص و تیز دو برش دایره ای به فاصله 40 تا 50 سانتی متری از یکدیگر روی ساقه ایجاد نموده و توسط یک برش طولی آنها را به یکدیگر وصل می کنند و بدین صورت پوست را از ساقه جدا می کنند. برگ های گیاهان نیز جهت اسانس گیری از درختان جدا و به محل اسانس گیری منتقل می شوند. پس از برداشت، پوست ها را باید بلافاصله جهت خشک کردن به خشک کن منتقل کرد. رطوبت مجاز پوست پس از خشک شدن 10 درصد می باشد [4]. قسمت مورد استفاده پوست آن بوده و معمولاً دو تا سه مرتبه در سال محصول برداری می شود (اردیبهشت تا تیرماه و مهر تا آبان ماه) بدین ترتیب که پوست درختان را جمع‌آوری کرده و پس از جدا کردن چوب پنبه، آنها را درجه بندی نموده و به قطعاتی به طول ۱۵ سانتی متر و ضخامت 7/0 میلیمتر بسته بندی نموده و وارد بازار تجارت می نمایند. ضمنا از برگ ها و سرشاخه ها جهت تهیه اسانس با روش تقطیر با بخار آب استفاده به عمل می آورند [8].

احتیاط
در ناراحتی کلیوی که با حرارت کلیه توام است خوردن این دارو صلاح نیست [11]. استفاده از این گیاه در هنگام بارداری ممنوع است. این گیاه به دلیل داشتن سینام آلدیید دارای پتانسیل متوسطی جهت ایجاد حساسیت می باشد [7].

نکته
دارچین را باید در ظروف شیشه ای دور از نور و رطوبت نگه داری کرد [7]. افرادی که در اماکن مرطوب زندگی می کنند و یا افرادی که از شهرهای کم رطوبت به نواحی مرطوب می روند، همچنین کسانی که در ندامتگاه ها زندانی می شوند و کسانی که در اطاق های پشت به آفتاب زندگی می کنند بهتر است که از خوردن دارچین دریغ ننمایند [11]. برای تشخیص مرغوبیت دارچین باید آن را بو کنید، هرچه بوی شیرینی آن بیشتر باشد، دارچین تازه تر و دارای کیفیت بالاتری است. دارچین خوب باید خیلی ضخیم نباشد و رنگ آن قهوه ای روشن و دارای خطوط موج دار بوده و موقع شکستن ترد باشد، در هنگام جویدن باید نرم باشد و تنفس را شیرین کند. چوب و رول های دارچین تا سه سال طعم و عطر خود را به خوبی حفظ می کنند اما پودر آن باید تا شش ماه مصرف شود [3].

منابع
1- امین غلامرضا، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی
درمانی تهران، تهران، چاپ دوم، 1387.
2- امامی احمد، شمس اردکانی محمدرضا، نکویی نسیم (مترجمین)، گیاه درمانی (درمان بیماری ها توسط
گیاهان)، انتشارات راه کمال، 1381.
3- دانشیان جهانفر، امیری محمد مهدی، مرادی اقدم امین، زراعت گیاهان ادویه ای، انتشارات آموزش و
ترویج کشاورزی، تهران، 1394.
4- امید بیگی رضا، تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد چهارم، انتشارات به نشر، مشهد، 1389.
5- دریایی محمد، طب معجزه گر گیاهی، انتشارات سفیر اردهال، تهران، چاپ چهارم، تهران، 1393.
6- قاسمی دهکردی نصرالله، گیاهان دارویی شاخص در پزشکی و صنایع (کنترل های ماکروسکوپی و
میکروسکوپی)، انتشارات چهار باغ، اصفهان، چاپ دوم، 1394.
7- امامی احمد، فصیحی شیرین، مهرگان ایرج (مترجمین)، کتاب مرجع گیاهان دارویی، جلد اول، چاپ اول، انتشارات اندیشه آور-آبژ، تهران، 1389.
8- صمصام شریعت هادی (مترجم)، تجزیه و شناسایی مواد دارویی گیاهی به روش میکروسکوپی و کراماتوگرافی، انتشارات روزبهان، تهران، 1382.
9- علوی نائینی عبدالعلی(مترجم)، تغذیه از دیدگاه رازی، انتشارات چوگان، تهران، 1394.
10- هاشمی نژاد اشرف، بهادری ارژنگ، شناخت گیاهان دارویی، انتشارات فرهیختگان دانشگاه، تهران، 1387.
11- مرادی ابوالفضل (مترجم)، گیاه شناسی گیاهان درمانگر، انتشارات سفیر اردهال، تهران، 1395.

واحد تحقیق و توسعه هزار چاشنی
دی 1397