اهمیت و میزان کشت زعفران در ایران

در سال 1390 سطح زیرکشت زعفران در ایران بالغ بر 72162 هکتار ذکر شده است که بیش از 70 هزار هکتار آن مربوط به دو استان خراسان رضوي و خراسان جنوبی (57 هزار هکتار خراسان رضوي و 13 هزار هکتار خراسان جنوبی) بوده است. همچنین کل تولید زعفران در جهان در سال 2006 میلادي برابر با 5/230 تن بوده که 220 تن آن (9/95 درصد) در کشور ایران تولید شده است. در همین سال، تولید زعفران در یونان چهار تن (7/1 درصد)، اسپانیا 5/0 تن (2/0 درصد)، مراکش یک تن (42/0 درصد)، هندوستان سه تن (1.3درصد) و براي سایر کشورها دو تن (9/0 درصد) بوده است .

خراسان جنوبی رتبه نخست زعفران با کیفیت کشور و رتبه دوم تولید این محصول گرانبها را به خود اختصاص داده است. از دلایل با کیفیت بودن زعفران خراسان جنوبی می توان به استفاده از آب شیرین برای آبیاری، استفاده نکردن از کود شیمیایی، مهارت و تجربه کشاورزان، برداشت زعفران در صبح زود و نگهداری مناسب این محصول اشاره کرد. در این میان زعفران تولید شده در شهرستان قاینات  به لحاظ کیفیت رتبه نخست را در سطح استان خراسان جنوبی به خود اختصاص داده است.از دلایل عمده با کیفیت بودن زعفران قائنات نیز می توان به ارتفاع مناسب شهر از سطح دریا و شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب آن اشاره کرد که سبب شده با رشد زعفران در این منطقه کاملا سازگار باشد. همچنین نمی توان نقش خاک منطقه را که سرشار از مواد معدنی مورد نیاز برای رشد زعفران می باشد را نیز نادیده گرفت. بالا بودن میزان بازدهی، و قدرت رنگ دهی و عطر و طعم خاص زعفران قائنات از دلایل برتری محسوس زعفران این منطقه به سایر نقاط دارد.

انواع مختلف زعفران موجود در بازار

به طور کلی زعفران را می توان به 5 دسته کلی تقسیم کرد که عبارت اند از:

• نگین
• سرگل
• پوشال
• دخترپیچ
• سفیدی(ریشه یا خامه)

این تقسیم بندی ها معمولا بر اساس طریقه جدا کردن کلاله از خامه زعفران صورت می­گیرد     

زعفران نگین:

زعفران نگین که گاهی زعفران نگینی هم گفته می­شود  در ایران به عنوان بهترین نوع زعفران شناخته می شود. زعفران نگین  دارای انواع مختلفی از قبیل نگین، شبه نگین، نگین سوپر و… می باشد. زعفران نگین بهترین و گران‌بهاترین نوع زعفران بوده و معمولا جهت صادرات زعفران از این نوع زعفران استفاده می شود و دارای  قدرت رنگ‌دهی بالایی است. تولید و فروش زعفران نگینی بسیار کم می باشد. چرا که تولید آن زمانبر و پرهزینه بوده و فعالیت بیشتری برای فرآوری آن لازم است. ولی برای صادرات به کشورهای آسیایی معمولا از زعفران نگین استفاده می شود. به همین دلیل از آن به عنوان گرانترین نوع زعفران نام برده می شود. از خصوصیات عمده زعفران نگین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سه شاخه کلاله از هم کاملا جدا می باشند؛
• انتهای کلاله ها نباید سفید باشند؛
• باید خوش رنگ و خوش شکل باشند،
• نباید دارای فرخوردگی باشد؛ و نهایتا

تکه­های به هم چسبیده در آن وجود نداشته باشد.

زعفران سرگل را با اسم سرگل زعفران هم می شناسند. اما نام های دیگری هم برای این نوع زعفران بیان می­شود از قبیل: زعفران ممتاز، زعفران ممتاز قائنات، زعفران ممتاز قائنات مشهد، زعفران سر ریشه، سر قلم از دیگر نام هایی است که برای این نوع زعفران مورد استفاده قرار می گیرد. زعفران سرگل خصوصیات زیر را دارا می باشد:

زعفران سرگل:

• • کلاله ها باید کاملا از هم جدا باشند؛
  • کلاله ها باید بدون ذره ای سفیدی و کاملا قرمز باشند؛
  • باید خوشرنگ و خوش شکل بوده و بهم چسبیده نباشند؛ و
  • رنگ آن باید تمام قرمز بوده و رشته های کلاله آن کاملا ضخیم باشد   

زعفران پوشال:

زعفران پوشال در واقع بخش کلاله قرمز رنگ رشته زعفران است که ۱ تا ۳ میلیمتر از بخش خامه زرد رنگ را نیز شامل می شود. از آنجا که نسبت به زعفران دسته، مقدار نسبی کلاله بیشتر می‌باشد قدرت رنگ دهی آن نیز بیشتر است. تعدادی از مصرف کنندگان به دلیل وصل بودن  کلاله به خامه و کاهش احتمال تقلب در زعفران، این نوع زعفران را ترجیح میدهند، چرا که احتمال تقلب در آن بسیار کم است. همچنین روش تشخیص اصل بودن در زعفران پوشال بسیار راحت بوده و غالبا جهت خرید به مشتریان توصیه می شود. از خصوصیات این نوع زعفران می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انتهای کلاله ها باید داری سفیدی باشد؛
• این نوع زعفران دارای فروخوردگی می باشد؛
• تکه های به هم چسبیده ندارد؛ و
• رشته های زعفران باید خوش رنگ بوده و کلاف باشد.

-زعفران دختر پیچ (دسته):

زعفران دسته پایه­ای ترین و اصلی­ترین ترین نوع از انواع و اقسام زعفران است. که از کنار هم چیده شدن و خشک شدن تمامی یک رشته زرپران(خامه و کلاله با هم) به‌دست می‌آید. بخش خامه معمولا ۳ تا ۵ میلی­متر بوده و بسته به کیفیت زعفران، بخش کلاله می‌تواند از آن کوتاهتر یا بلندتر باشد.که این ویژگی بیشتر به سلیقه فرد پاک کننده زعفران که اغلب خانم ها هستند بستگی دارد. با مصرف این نوع از زعفران تمامی خواص زعفران را دریافت کرده و از نظر کارشناسان زعفران ذختر پیچ بهترین نوع زعفران می باشد. این نوع زعفران دارای عطر و بوی فوق العاده ای است، چرا که در واقع رشته کامل زعفران است.