آویشن یکی از گیاهان تیره نعناعیان است که در نواحی مدیترانه و برخی از نواحی آسیا می روید و در کشور ایران نیز کشت و تولید می‌شود. بیشترین کاربرد آویشن به صورت پودر برگ است و از برگ آن در فراورده‌های غذایی، صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده متنوعی می‌شود. در کشورهای فرانسه و یونان و در برخی از کشورها از آویشن در تهیه و طبخ غذا استفاده‌های فراوانی می‌شود. در بسیاری از غذاهای کشورهای جنوب اروپا آویشن معنی و مفهوم غذا محسوب می‌شود که در تهیه انواع خوراک‌ها به کار گرفته می‌شود. این گیاه تقریباً در ترکیبات ادویه‌ای نقش اساسی دارد.
گیاه آویشن چیست؟
خانواده نعناعیان یکی از بزرگترین خانواده های گیاهی است که دارای حدود 200 جنس و 5000 گونه از بوته‌های معطر و درختچه‌های کوتاه است. آویشن با نام علمی Thymus یکی از گیاهان تیره نعناعیان است که به صورت بوته های پر پشت در دامنه‌های خشک و بین تخته سنگ‌های نواحی مختلف مدیترانه از جمله در کشورهای فرانسه، پرتغال، اسپانیا، ایتالیا و یونان می روید. این گیاه در نواحی نیمه خشک زلاندنو به صورت خودرو وجود دارد. این گونه در کشور ما به طور وحشی دیده نشده است. آویشن در انواع غذاها استفاده می‌شود و به عنوان ترکیبات معطر در اکثر فراورده‌های غذایی مهم نظیر دسرهای لبنیاتی استفاده می‌شود.
آویشن درختچه‌ای کوتاه و پر شاخه است. شاخه‌های علفی آن پوشیده از برگ های متقابل و نازک می‌باشد، از بغل این برگ‌ها در قسمت فوقانی ساقه، گل‌های سفید ریزی به طور چتری و منفرد می‌رویند. میوه آن فندقه چهار قسمتی است و تمام اندام‌های گیاه معطر است. آویشن یکی از ادویه‌های مفید و خوش عطر و دارای طبعی گرم و خشک است که بیشترین کاربرد آن به صورت پودربرگ است. آویشن گونه های زیادی دارد که در ایران فقط 18 گونه از آن شناسایی شده است که در این جا 7 گونه از آن را نام می‌بریم:
- آویشن باغی (Thymus vulgaris) از کاشان
- آویشن واقعی (Thymus serpylum)
- آویشن آذربایجانی (Thymus migricus)
- آویشن کرک آلود (Thymus eriocalyx) از همدان
- آویشن دنایی (Thymus daenensis) از کرج
- آویشن کوهی (Thymus kotschyanus) از فیروزکوه
- آویشن شیرازی (Zataria multiflora) از جهرم
تاریخچه
قدیمی ترین تمدنی که 3500 سال پیش از میلاد از آویشن استفاده کرده است تمدن سومری‌ها بوده است که از این گیاه به عنوان یک عامل ضد عفونی کننده بهره می‌بردند. در مصر باستان در تابوت افراد در هنگام خاکسپاری دسته‌ای از آویشن قرار می‌دادند، معتقد بودند این گیاه مانند یک جواز برای ورود به زندگی جدید در دنیای دیگر است. در یونان باستان برای خوشبو کردن حمام و معابد این گیاه را می‌سوزاندند و معتقد بودند آویشن سبب انرژی از دست رفته و شجاعت می‌شود و اگر می‌خواستند رشادت و شجاعت مردی را تحسین کنند، می‌گفتند او بوی آویشن می‌دهد. آویشن در سال 1753 میلادی توسط کارل لینه، دانشمند گیاه‌شناس نام‌گذاری شد. برخی از زبان شناسان اعتقاد دارند نام آویشن از لغت Thumus به معنی شجاعت مشتق شده است. در طول جنگ جهانی اول اسانس آویشن را به عنوان یک ماده ضد میکروب روی پوست می مالیدند.
اسامی محلی آویشن
در زبان کردی به آویشن، «جعتری» و سایر مناطق کرد نشین به آن «آنخ»، «آنوخ» یا «ازوه» «ازبویه» می‌گویند. در مناطق آذری نشین «ککلیک اوتی» یا «کاکله اوتی»، در زبان مردم لر به خصوص در مناطق بختیاری «اوشوم» و در زبان مردم رودبار استان گیلان به آن «پلنگ مشت» گفته می‌شود که طعم‌دهنده اصلی غذایی به نام شامی رودباری است. یکی از گونه‌های این گیاه در مناطق کوهستانی شمال خراسان به وفور یافت می شود که در آنجا «آنخ» نام دارد. گونه‌های مختلفی از آویشنیان در کوهستان‌های ایران می روید. در کتب سنتی فارسی از آن با نام «حاشا»، «اوشن» و «صعتر الحمیر» نام برده شده است و در اطراف «آویشن» یا «آویشم» و در طالقان «زروه» و در سایر مناطق صعتر، زعتر، اوشن، سی سنبر و سوسنبر نامیده می‌شود.