لیموترش گیاهی است از خانواده نارنج و از تیره مرکبات Rutaceae که دارای سه نوع است: میوه ترش، میوه میخوش و میوه شیرین که لیمو شیرین نامیده می‌شود. طبیعت این گیاه سرد و تر است. کاشت لیمو ترش (لیمو عمانی) به عنوان اولین رقم مرکبات اسیدي کشور از اهمیت اقتصادي بالایی برخوردار است و تولید آن در استان‌های جنوبی کشور نقش مهمی در اشتغال زایی و درآمد خانوار دارد. ایران در حال حاضر مقام اول را در تولید این محصول باغی در بین کشورهای حوزه مدیترانه به خود اختصاص داده است.

تاریخچه

لیموترش در اوایل قرن اول میلادی در اطراف مدیترانه کشت شده است. لیمو زمانی به قدری نادر بود که به عنوان هدیه به پادشاهان عرضه می‌شد. هند با تولید حدود ۱۶ درصد لیمو در صدر کل تولید جهان قرار دارد و بزرگ‌ ترین تولید کننده لیموترش در جهان به شمار می آید. پس از آن به‌ترتیب کشورهای مکزیک، آرژانتین، برزیل و اسپانیا تولید کننده آن می ‌باشند [3]. انواع لیموترش شامل لیمو سنگی و لیمو عمانی از روزگاران پیشین شهرت جهانی داشته است و در مسافرت هاي دریایی که مدتی کارکنان کشتی ها دسترسی به ویتامین C که ناشی از کمبود ویتامین میوه ها و سبزيجات تازه نداشتند، مصرف لیمو ترش جان آنها را نجات می داده است. طی سالها طبق قانون تمام کشتی هاي انگلیسی مؤظف بودند که براي مصرف هریک از کارکنان کشتی ها که بیش از ده روز در سفر دریاي بودند روزانه 30 گرم آب لیمو ترش در کشتی تأمین نمایند. به این دلیل است که به انگلیسی‌ها لقب لایمیس (لیمو ترشی) داده‌اند [4]. تولید لیمو عمانی برای استخراج عصاره و اسانس یکی از صنایع بزرگ در جزایر حوزه کارائیب به شمار می‌رود. جامائیکا، گرانادا، ترینیداد و توباگو، گویان و جمهوری دومینیکن جزء صادر کنندگان عمده اسانس لیمو عمانی هستند [5].

 مشخصات

لیمو عمانی یا لیمو امانی [5] و یا لیمو مکزیکی با نام علمی Citrus aurantifolia (Chritm.) Swingle گونه‌ای از لیمو ترش است که به انگلیسی Lime و درخت آن را Lime tree گویند [4]. در مالزی به لیموعمانی Limau nipis گفته می‌شود که به معنی لیموی نازک می‌باشد [5]. درختچه کوچکی است با خارهاي کوتاه و تیز و برگ‌هایی به طول 7-5 سانتیمتر با دمبرگ کوتاه. گل‌های آن سفید و روي محور به طور گروهی دیده می‌شود. میوه آن کروی و 6-3 سانتی متر قطر دارد. گیاهی همیشه سبز است از جنس مرکبات که خاردار بوده و دارای برگ‌های صاف و معطر و نیز گل‌های سفید کوچکی است که به میوه تبدیل می‌شوند. دارای رایحه ای تلخ، چمن مانند، تازه، دارای زمینه میوه‌ای و بسیار تند و تیز است [6].

لیمو عمانی درختی کوچک، بدون کرک با برگ‌ها بیضوی-مستطیلی نوک کند یا گاهی با رأس گرد و دمبرگ کوتاه. لیمو عمانی با قطعات 10 تایی مشاهده می‌شود و با پوست کمی ناهموار، بسیار ترش است و گوشت میوه آن به رنگ سبز است [7]. لیمو عمانی تازه، رنگ خردلی داشته و بسیار ترش است بطوری که تازه اش را معمولا نمی‌توان به تنهایی مصرف کرد بنابراین آن را در آفتاب خشک می‌کنند تا داخل آن به رنگ سیاه درآید و رنگ پوسته خارجی آن از زرد قهوه‌ای تا سیاه است [5]. امروزه لیمو عمانی به لیموی خشک گفته می‌شود، اگر چه از عمان نیامده باشد.

این لیمو دو نوع است: لیمو عمانی سیاه و لیمو عمانی زرد. لیمو عمانی از نوعی لیموهای ترش کوچک یا بزرگ آبلیمو گیری تهیه می‌شود و طی فرایند خشک شدن از رنگ مایل به زرد و سبز به رنگ قهوه‌ای تیره یا سوخته تبدیل می‌شود. معمولا رنگ لیمو عمانی آفتاب خشک، قهوه‌ای روشن و داخل آن سیاه رنگ است. هر چه لیمو عمانی درشت‌تر و تیره‌تر باشد از مرغوبیت و کیفیت بالاتری برخوردار است. لیمو عمانی تازه خشک شده بیشتر به رنگ خردلی و بسیار ترش است. با توجه به این که این روزها انواع متفاوتی از لیمو عمانی در بازار وجود دارد، گفته می‌شود لیموهای به رنگ سفید، چینی هستند. لیمو عمانی در مقایسه با لیمو ترش خواص یکسانی دارد و پس از خشک شدن 70 تا 80 درصد خواص آن باقی می‌ماند بجز ویتامین c که مقدار آن در لیموی تازه بیشتر است. نوعی لیموی زرد کمرنگ هم وجود دارد که لیموی سفید نامیده می‌شود.

منابع

1- مرادی ابوالفضل (مترجم)، گیاه‌شناسی گیاهان درمانگر، انتشارات سفیر اردهال، تهران، 1395.

2- عدولی بابک، بصیرت مجید، گل محمدي مرتضی و حسن پور ابوالقاسم، کاشت و مدیریت تغذیه در احداث

3- باغ‌هاي جدید لیمو ترش، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزي، 1395.

4- میر حیدر حسین، معارف گیاهی، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، اصفهان، 1373.

5- دانشیان جهانفر، امیری محمد مهدی، مرادی اقدم امین، زراعت گیاهان ادویه‌ای، انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، 1394.