هزار چاشنی

شماره تماس:

09052652270 | 021-66531380

0
0
کل حجم:تومان

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

هیچ محصولی در سبدخرید نیست.

مرزه

مرزه: مشخصات، خواص و کاربردها

گیاه مرزه با نام علمی Satureja hortensis L. در انگلیسی Savory، Annual Savory، Summer Savory و Garden Savory [1] و در کتب طب سنتی با نام های صعتر، ایشن، اوشن و آویشن شیرازی و به عربی ندع و به ترکی کلکلیک نامیده می شود و از خانواده نعنا labiatae است [2]. این گیاه همچنین به فارسی مرزه باغی نامیده می شود و گیاهی معطر و دارویی است که به عنوان یکی از سبزیجات مطبوع معرفی شده و کمی تند مزه است [3].

 تاریخچه

یکی از حکمای روم باستان به نام “ویرژیل” می گوید: مرزه آنقدر مطبوع است که خداوند هم به این گیاه علاقه خاصی دارد. قبل از اینکه مردم روم فلفل را بشناسند، از مرزه به عنوان یکی از اصلی­ترین ادویه ها بهره می بردند. آنها از این گیاه در نوشیدنی ها نیز استفاده می کردند. مردم برخی از کشورها معتقد بودند که خوردن این گیاه باعث ایجاد عشق و علاقه نسبت به یکدیگر می گردد [4].

مشخصات

گیاهی است علفی، یکساله و دارای ساقه منشعب به طول 30-10 سانتیمتر که به سهولت بر اثر دارا بودن ظاهری به رنگ سبز خاک آلود یا مایل به خاکستری، از گونه های مجاور تشخیص داده می شود. رنگ ساقه آن تیره­تر از برگ است بعلاوه در محل گره ها، انشعاباتی حاصل می کند که آنها نیز به نوبه خود منشعب می گردند بطوری که گیاه به صورت بوته پرپشتی جلوه می نماید. برگ های آن منحصرا یک رگبرگ دارد و در سطح آنها نیز نقاط ریز و فراوانی که عبارت از غده های اسانس دار است، دیده می شود. گلهای فراوان مرزه که هر یک به مقدار کافی نوش فراهم می آورند، مورد هجوم و استفاده زنبورعسل قرار می گیرد. در بعضی نواحی نیز مرزه را به همین منظور در زمین های اطراف کندوی عسل می کارند و یا آنکه آن را برای مصارف تغذیه و استفاده از سرشاخه های جوان و برگدار گیاه پرورش می دهند [1]. میوه گیاه از نوع کپسول بوده و رنگ دانه آن قهوه ای تیره می باشد. اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ ها و سرشاخه های برگدار بدست می آید [5]. قسمت مورد استفاده مرزه، کلیه اعضای هوایی آن یعنی شاخه های برگدار و گلدار آن است [6]. ساقه و شاخه هایش نازک به رنگ سبز تیره و کمی قرمز است، از این رو در اصفهان و خوانسار آن را ساقه قرمز می گویند [7]. طبیعت مرزه از نظر طب سنتی نسبتا گرم و خشک است و دارای خواصی تقریبا مشابه حاشا (آزربه) در برخی موارد ضعیف تر از آن است [2].

دو گونه معروف مرزه در دنیا با مصرف خوراکی، S. hortensis و S.montana هستند. گونه اول (مرزه تابستانی) و گونه دوم (مرزه زمستانی) است [8].

برداشت محصول

گیاهان در مرحله گلدهی، حاوی حداکثر مقدار اسانس می باشند. از این رو، برداشت پیکر رویشی آنها از این مرحله آغاز می شود. چنانچه کلیه شرایط برای رویش گیاهان مناسب باشد، می توان در طول سال 2 و یا حتی 3 بار محصول را برداشت نمود. اولین برداشت همواره در آغاز گلدهی انجام می گیرد. دومین برداشت، معمولا اواخر شهریور-اوایل مهر مناسب است. برداشت محصول به وسیله ماشین یا داس صورت می گیرد و کلیه اندام های هوایی گیاهان برداشت می شوند. پس از جمع آوری، محصول را خشک می کنند [4]. پس از برداشت محصول آنها را یا به طور طبیعی در سایه یا به طور مصنوعی در خشک کن مخصوص، در حرارت 30 تا 50 درجه سانتیگراد خشک می نمایند و در گونی های کنفی 30 تا 50 کیلوگرمی بسته بندی نموده و وارد بازار می کنند [6]. اگر هدف از کشت مرزه جمع آوری بذرهای آنها باشد، تنها یک بار آن هم در هنگامی که میوه ها می رسند اقدام به برداشت می شود [4].

 

دامنه انتشار

پراکندگی گیاه شامل ایران، ترکیه، قفقاز و ماورای قفقاز می باشد. پرورش مرزه در نواحی مختلف ایران معمول است همانند نواحی شمال غربی ایران، تبریز، خوی، نعمت آباد، ارسباران و نواحی مختلف خراسان [1]. کشورهای اصلی عرضه کننده گیاه شامل مجارستان، یوگسلاوی، رومانی، مصر و همچنین اسپانیا، ایتالیا و فرانسه هستند [6].

خواص

سرشاخه گلدار و به طور کلی قسمت های هوایی گیاه که معمولا در هنگام گل، چیده می شوند، بوی معطر و اثر نیرودهنده، مدر، بادشکن و به طور خفیف  اثر قابض، ضد نزله، رفع اسهال و ضد کرم دارد [1]. این گیاه همچنین ضد درد، ضد آرتریت، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد ترشح ادرار، ضد ویروس تب­خال، ضد التهاب، ضد عفونی کننده، ضد قارچ، هضم کننده غذا، ادرار آور، مسهل، مسکن و محرک است [11].

بطور کلی هر دو نوع مرزه، از منابع غنی پتاسیم، آهن، کلسیم، منگنز، روی، سلنیوم و نیاسین و ویتامین از جمله A و C هستند. مرزه موجب افزایش اشتها و میل به خوردن می شود. چای این گیاه در درمان اختلالات روده­ای از جمله مشکلات معده و سوء هاضمه موثر است [14-12].

 

کاربرد

برگ، گل و ساقه این گیاه به عنوان چاي گیاهی مصرف می شود. اسانس آن به طور گسترده به عنوان عامل طعم دهنده در مواد غذایی و نوشیدنی ها به کار می رود و به دلیل حضور ترکیبات ضد میکروبی قابل استفاده در آن به عنوان یک عامل طبیعی به منظور نگهداری مواد غذایی به کار برده می شود [15]. برگ های سبز و قسمت علفی ساقه هر دو گونه تابستانه و زمستانه مرزه به صورت تازه و خشک شده به عنوان طعم دهنده در انواع غذاهای گوشتی، کنسروها، سس ها و سبزیجات مورد استفاده قرار می گیرد [8]. مرزه در تهیه ترشی ها و در ماست و خیار و برای معطر نمودن سالاد و انواع غذاها مورد استفاده قرار می گیرد [16]. پرورش این گیاه به عنوان سبزی خوراکی بوده و استفاده خشک آن در ادویه جات در نقاط مختلف ایران رایج است [11]. بطور کل مرزه زمستانه خشک شده به عنوان چاشنی به همان شیوه­ای که مرزه تابستانه استفاده می شود، بکار می رود [17].

 

احتیاط

مصرف مقدار زیاد آن توصیه نمی شود، چرا که ممکن است باعث التهابات جداره روده و معده گردد [11].

 

منابع

1- زرگری علی، گیاهان دارویی، جلد چهارم، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1393.

2- میرحیدر حسین، معارف گیاهی، جلد اول، چاپ نهم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1391.

3- کامکار ابوالفضل، توریان فهیمه، آخوندزاده بستی افشین و همکاران، ارزیابی ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه مرزه (Satureja hortensis L.) و مقایسه فعالیت آنتی اکسیدانی آن با عصاره های آبی و الکلی، مجله تحقیقات دامپزشکی، شماره 2، دوره 68، 1392.

4- امیدبیگی رضا، تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد دوم، چاپ هفتم، انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر)، 1392.

5- زرجینی تقی، انوری نصرت مریم، پرورش دهنده‌ی گیاهان دارویی خواص و کاربرد های آن، انتشارات آموزش فنی و حرفه‌ای زرین، تهران، 1393.

6- صمصام شریعت هادی، تکثیر و پرورش گیاهان دارویی، چاپ سوم، انتشارات مانی، 1389.

7- سلطانی محمدی عباس، اعجاز گیاهان دارویی ایران ( از نظر خواص دارویی و غذایی )، چاپ دوم، انتشارات سفیر اردهال، تهران، 1394.

8- سفیدکن فاطمه، حیدری اسرین، کسیانی اول مریم و همکاران، بررسي و مقايسه کمي و كيفي اسانس چهار اكسشن از مرزه Satureja macrantha C. A. Mey.)) در سال هاي مختلف پس از كشت در شرايط آب و هوايي تهران، دوماهنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد31، شماره1، 1394.

9- https://www.amazon.com/Savory-Summer-Herb-Seeds-Non-GMO/dp/B0797TDNVS

10- https://herbsunlimited.co.uk/product/winter-savory/

11- صالحی سورمقی محمد حسین، گیاهان دارویی و گیاه درمانی، جلد اول، چاپ چهارم، دنیای تغذیه، تهران، 1393.

12- https://www.nutrition-and-you.com/summer-savory.html

13- https://herbpathy.com/Uses-and-Benefits-of-Winter-Savory-Cid2165

14- https://ayushology.com/health-benefits-of-herbs/health-benefits-of-winter-savoury/

15- جوینده حسین، کوراوند فرزانه، بررسی تأثیراسانس مرزه باغی بر خصوصیات فیزیک و شیمیایی، بافتی، حسی و زنده مانی باکتريهاي آغازگر ماست قالبی، نشریه علوم و صنایع غذایی، شماره 83، دوره 15،  1397.

16- کیان‌مهر هرمزدیار، گیاهان دارویی ایران، ویرایش دوم، انتشارات آییژ، تهران، 1393.

17- Under-utilized herbs and spices, P.N. Ravindran, Geetha S. Pillai, K. Nirmal Babu, Handbook of Herbs and Spices, Volume 2, 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

واحد تحقیق و توسعه هزارچاشنی

تیر 1398

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پیمایش به بالا